07 Jun Феминистичка критика
Неодамна, Сара Ахмед, една од најзначајните теоретичарки на феминизмот, расата и квир теоријата на денешницата, даде оставка на нејзината професорска позиција на Голдсмитс во Лондон. По повод нејзината оставка, Ахмед изјави: “Дозволете ми само да кажам дека се повлекувам од позицијата како знак на протест против неуспехот да се адресира соодветно проблемот на сексуално вознемирување. Се повлекувам бидејќи цената да се остане да се работи е премногу висока. Повлекувањето, остав-ањето е феминистичко прашање!”
На 9ти Мај во новиот Центар за феминистички истражувања при Универзитетот „Голдсмитс“ се одржа воведна конференција на тема „Сексизам“. Денот беше очекувано интензивен и напорен: кога се зборува за тешки искуства тогаш тешкотијата настапува на сцена; кога се дискутира за упорноста на моќта понекогаш тоа значи соочување со упорноста. Интересно е што во моето 20 годишното феминистичко академско искуство (вклучително и 10 години на Женски студии) ова е првиот академски настан на кој што сум присуствувала а на кој темата за сексизмот е централна. Конференцијата беше воведна за Центарот, па зошто тогаш се решивме првиот настан да биде на тема Сексизам? Едноставно; можеби и веќе имам зборувано за ова. Доколку сакаме феминизмот да има иднина во академските кругови, неопходно е да го именуваме, да го предизвикаме и да се противиме против сексизмот: проблем со името.
Една од трите точки во описот на настанот беше дека јазикот на сексизмот до одреден степен исчезна од „феминистичката теорија“. Ова е општ впечаток стекнат со текот на времето, впечаток кој без сомнение ја отсликува мојата траекторија од студент до предавач и контурите на академскиот простор кој го населував. Знам дека постојат многу феминистки во академските кругови, како и надвор од нив, кои не престанале да дискутираат за сексизмот; кои сѐ уште ги начнуваат темите за сексуалното насилство, родовата нееднаквост и социјалните неправди.
Но имам впечаток дека постои колебливост кај феминистичката критика со текот на времето. Кога за прв пат навлегов во феминистичката теорија како студентка во Универзитетот во Аделаида при крајот на 1980тите години, критиките за начинот на кој феминизмот е структурен за дисциплините оставија остар и силен впечаток врз мене: така научив за политиката на универзализмот (како мажот станува универзален, додека жената одредена); така научив за бинарната логика (како некои поими стануваат позитивни, други негативни: жена не како маж); така научив што се подразбира под структура, како структурите се репродуцираат околу одредени тела со тоа што ги воспримаат тие тела како норми.
Дали сѐ уште учиме од критиките за сексизмот во рамките на дисциплините? Дали самите критикуваме? Можеме да претпоставиме дека самите не критикуваме затоа што феминистичките критики ги трансформираа дисциплините. Но дали е тоа вистина? Го употребувам поимот „критичен сексизам“ за да го опишам сексизмот кој го репродуцираат институциите кои се сметаат себеси за критички настроени, а одовде и не вовлечени во сексизмот. Критичкиот сексизам е сличен на некритичкиот сексизам; тој е само поинаков начин на репродуцирање на сексизмот со тоа што се создава впечаток на дистанца од она што се репродуцира. Во изминатата декада голем број студенти ми соопштија дека анализата на феминистичката теорија или изработката на феминистички проекти во рамките на индивидуалниот институционален или дисциплинарен контекст им претставува тешкотија. Дел од нив го сметаат феминизмот за застарен. Како резултат на ставот за феминизмот како „дел од минатото“ самиот феминизам не се предава повеќе; се јавува фантазија за феминистичка дигестија, небаре феминизмот веќе е внесен и асимилиран во телото па одовде веќе не е потребен. Фантазијата за феминистичката дигестија по малку наликува на диверзитет: фантазматска дипла. Изминатата година ги проучував студиските програми на социјалната и културната теорија и се изненадив од бројот на курсеви утврдени околу или како бела машка европска генеалогија. Кога притисокот за модификација на формата на дисциплините ќе се повлече тие инстантно се врќаат во старата форма.
Но што се случува во рамките на таканаречената „феминистичка теорија“? Би сакала да споделам одредени шпекулации за тоа зошто во рамките на дел од феминистичката теорија поимот „сексизам“ веќе не е во употреба. Дозволете ми да се навратам на цитат од еден натпис од Елизабет Грос, за кој дискутирав овде:
Со цел феминистичката теорија ефективно да предизвика одредени патријархални знаења таа мора да функционира во две насоки. Од една страна, мора да се впушти во таканаречен негативен или реактивен проект за предизвик на постоечкото во моментов, односно критикување на актуелните општествени, политички или теоретски односи. Без ваквата негативна или анти-сексистичка цел, феминистичката теорија ќе остане невкотвена во и неповрзана со социо-теоретскиот статус кво. Со тоа се ризикува можноста проблемите од минатото да се повторат, особено патријархалните претпоставки, без притоа да се препознаат како такви. Но ако остане само реактивна, само критика, сепак на крај ги потврдува теориите кои настојува да ги надмине. Останува на истото тло кое го оспорува… соединет со овој негативен проект мора да биде позитивен проект, да создаде алтернативи: да произведе феминистичка, не само анти-сексистичка теорија (1990:59).
Грос навестува дека постојат две насоки за феминизмот; и дека двете насоки се неопходни. Како што веќе напишав во постот „Феминизмот е сензационален“, со текот на годините научив многу од афирмативните читања на Грос. Поставувам прашања за изложениот наратив затоа што феминистичките дела ми значат многу. Сакам да дознаам како афективната слика се создава преку групи на зборови: сексистички се поставува покрај критика, негативно, реактивно, се споредува со феминистичко, кој што пак се поставува покрај конструктивно, позитивно, креативно, алтернативно. Иако двете насоки се сметаат за неопходни, со овој опис станува јасно дека на втората насока ѝ се придава поголем потенцијал, или пак може да се рече едноставно звучи поинтересно: оваа насока е понадежна и повозбудлива. Првата насока повеќе наликува на впрегнат коњ: депресивен и непопустлив; неопходен, но не толку блескав ниту пак имагинативен.
Импликациите од оваа група поими е дека феминизмот е покреативен и поинвентивен кога не навлегува во критики за сексизмот. Навистина самата критика се идентификува со минатото како и со сегашноста наместо со иднината: како нешто што нѐ држи цврсто на земја во однос на тоа што се случило или ќе се случи. Како можеме да ги прегрупираме овие поими? Дали обидот да се разбере сексизмот може да се претвори во креативен проект? Дали одбивањето да се напушти тлото на сегашноста ќе го отвори самото тоа тло?
Особено сум заинтересирана (секако!) за придавањето на негативна или реактивна особина кога се работи за анти-сексизмот. Според мене со тоа се повикува на прилично позната фигура, феминистката која постојано се жали и лелека, феминистката која приговара, да дежурната феминистичка кавгаџика; секогаш настроена за негативна критика. Израз кој честопати го имам слушнато е „рефлексна феминистичка критика“ (knee jerk feminist critique), небаре критикувањето на сексизмот е автоматски телесен одговор кој нѐ спречува од попозитивен, пообмислен и подарежлив пристап со светот. „Рефлексна феминистка хх“ значи дека критичкото феминистичко читање, одговор или реакција блокира поплодна, поблиска средба. Самата Грос ги опишува „стандардните рефлексни феминистички читања“ на Дарвин во делото „The Nick of Time“. Всушност, во книгата Грос го спомнува сексизмот само два пати и тоа во двата случаја како нешто во што таа лично не е заинтересирана. Може да се заклучи дека сексизмот се идентификува како проблем со феминистичката критика наместо како проблем кој феминистките го критикуваат. Но се работи за поширока тема: имам прочитано безброј референци за „рефлексните феминистички одговори“ или „рефлексните феминистички реакции“ или „рефлексните феминистички повици“. Мислам дека е време да ја преиспитаме употребата на поимот рефлексно при опис на феминистички дела. Доколку феминистичките критики за сексизмот се рефлексни, можеби ќе биде потребно да се афирмира интелигенцијата на феминистичките рефлекси.
Критиката за критиката како лоша феминистичка навика е исто така воочлива во неодамнешно интервју со Карен Барад. Таа вели: „Не ме интересира критиката. Според мене, критиката е преценета, пренагласена и премногу често употребувана, на штета на феминизмот“. Барад тврди дека студентите се толку добро обучени да критикуваат што „критиката им излегува од уста со притискање на копче“ (2012). Подоцна таа ја опиша критиката како негативна и како начин за навреда или издвојување настрана. Ќе повторам: нема да го разгледувам групирањето на поимите како педагогија. Ќе повторам: заинтересирана сум за импликациите дека критиката како таква (без разлика дали се работи за феминистичка критика или не) се претвори во автоматски процес.
Можеби навистина критиката стана навика во одредени места. Но се прашувам дали критиката е испразнета од содржината (одовде и од насока) со самата претпоставка дека критиката е без содржина (одовде и без насока). Несомнено критиката зависи од каде и каде не е критиката насочена. Се сомневам дека студентите се научени да ја критикуваат белата раса како од ракав. Всушност, безброј нешта за кои е потребна критика остануваат незабележани во нашите академски светови.
Се навраќам на моето академско образование, особено постдипломските студии во критичка и културна теорија во 1990тите години. Многу добро се сеќавам на едно предавање за Жак Лакан. Професорот ни рече: постојат две приказни, една за фалусот; друга за желбата. Ни рече да ја оградиме приказната за фалусот за да навлеземе во приказната за желбата. Со други зборови, ни беше кажано да го тргнеме настрана прашањето за фалоцентризмот за да учиме со и од текстот. Тоа беше поексплицитна верзија на „заповед“ од она што ме учеа на друго место: дека е подобро да не се критикува сексизмот, дури и да не се забележува сексизмот, за да се навлезе целосно во текстот (не кој било текст, но одредени текстови кои веќе го постигнале возвишениот статус на „теорија“). Ме учеа да ја отстранам критиката како начин на ангажираност. Овој пример покажува дека предметот на критика е значаен; дека постојат практики на читање кои можат да нѐ научат да критикуваме одредени нешта со оградувањето на други нешта. Всушност, во моите поскорешни средби со наставата во оваа област забележав дека студентите често се охрабруваат да читаат утврдена (често од бели мажи) интелектуална генеалогија, предано, со љубов и афирмативно. Често истакнувајќи ја потешкотијата на дел од овој материјал, педагошката цел се чини повеќе е насочена кон дигестија отколку предизвикување.
[настрана од ова, верувам дека би овозможиле поголема доза на оригиналност во феминистичката теорија доколку почнеме со не толку нежна прегратка и гледаме на критиката за тоа колку сексизмот е структурен за дисциплините како повод за нова мисла.]
Така, феминистичките критики за сексизмот се отфрлаат брзо со цел да се зачува подрага дигестија на машкиот философски канон. Не е ни чудо: се работи за заљубеност во долговечноста. А во рамките на феминистичката теорија, феминистичките критики за сексизмот се идентификуваат како негативна навика која го попречува феминизмот да создаде попозитивна и поемотивна врска со светот. Наративот имплицира: за да го ослободиме феминизмот мора првин да ја напуштиме критиката. Можеби во заповедта „да ја напуштиме“ се напушта нешто повеќе отколку самата критика. Исто така, истражувам како другите клучни феминистички поими – пол, род, жени, патријархалност, интерсекционалност, идентитет – се идентификуваат како поими кои го блокираат движењето. Во едно предавање на Универзитетот „Дјук“ во 2007 година, Грос се наврати на идејата изложена во натпис напишан во 1990 година дека феминистичката теорија има две насоки: едната е критиката, насочена кон историјата на сегашноста (ова таа го опишува како „инерција“ на она што е) и другата, трансформација, насочена кон иднината, она што допрва треба да дојде, и се однесува на смислувањето на нови концепти.
Но таа не вели дека се потребни двете насоки. Напротив таа тврди дека тенденцијата за негативна критика е тоа што треба да се надмине. Навистина, негативната критика се поврзува со други поими кои стануваат, затоа што се сродни, негативни поими: идентитарни политики, интерсекционалност, личното (таа повикува на 5 годишен мораториум за употребата на мемоарите). Тврди дека овие видови на феминистичка критика го попречуваат феминизмот од понатамошен развој (критиката за сексизмот се претвора во еден вид на назадна темпоралност). Најголемата критика за ваквиот вид на феминизам е тоа што го поврзуваме феминизмот со нас. Со други зборови, загриженоста поврзана со прашања за сексизмот, прашања за полот, родот, расата и етноцентризам итн. повторно се артикулира како загриженост за самите нас; форма на нарцизам. Понатаму таа повикува на феминистичка теорија која не е поврзана со „нас“ но, според нејзе, е поврзана со реалноста, материјалното и со космологијата.
Секако, сосема го поддржувам експанзивниот феминизам. Но следува дека загриженоста за сексизмот како и за другите емпириски феномени, нешта кои постојат или се случува да постојат, нѐ ограничува, самите се ограничуваме (себеси) со тоа, односно како што вели таа, „како затворени во кафез“. Феминистичката критика се претвора во еден вид на само-ограничување; се спречуваме себеси да бидеме или одиме секаде. Можеби на овој начин, во феминизмот исто така, сексизмот е лоциран како „проблем на перцепција,“ небаре сексизмот нема повеќе да нѐ ограничува доколку престанеме да ја ограничуваме нашата загриженост за сексизмот.
Можно е да се најдеме заглавени во нашите поединости; бескрајно да ги раздаваме нашите поединости. Доколку звучи дека го негирам наративот на Грос, разбирам зошто. Го разбирам повикот да се отиде отаде критиката: доколку сексизмот и понатаму се појавува, и покрај феминистичката критика, како одговор на феминистичката критика, состојбата станува заморна, напорна. Разбирам и зошто за некого феминистичката куќа е попространа доколку не се подразбира дека да се биде феминист или да се занимаваш со феминистичка теорија налага дискусии за жените и за родот, како и за сексизмот. Заморно е да бидеш заглавен некаде: како феминистички предавач, кој предава за родот или бараат да предава за родот во рамките на теориски предмет, како лице со поинаква боја на кожата, кое предава за расите, или бараат да предава за расите во рамките на теориски предмет. Кога предавав во рамките на Женските студии, како феминистка со поинаква боја на кожата, ми го дадоа предметот за расите; заглавена во предмет за раси кој е сместен во родовата програма, поединост во поединост. Се знае дека ако ние заглавиме таму, нема да заглави некој друг: универзитетот си ја задржува универзалноста ослободена од нашите поединости. Дури и кога сакаме да бидеме заглавени во тие места, може да наликува на ограничување, и да ги ограничи делата што ги создаваме.
Ја разбирам потешкотијата дури и кога жалам за последиците од истата. Но се работи за нешто позначајно. При следењето на зборот „сексизам“ во последните неколку месеци, научив дека имаме нова генерација на феминистичка теорија сфатена како далеку подлабока и радикална доколку не се однесува на жените, родот, полот, сексуалноста, сексизмот. Не велам дека феминистичката теорија треба да се занимава со сексизмот; ниту со прашања поврзани со полот, сексуалноста и родот. Сакам да знам како се идентификува феминистичкиот радикализам во однос на односната оддалеченост токму од овие поими. Можеби е иронично (а можеби и не е) што голем број од новите артикулации на феминистичката теорија кои повикуваат на обновен материјализам или спекулативен реализам, бележат длабок сомнеж дека феминизмот воопшто има референт. Веројатно одредени форми на референца се дозволени или посакувани (реферираат на свет отаде нашиот) со тоа што се откажуваат од други форми на референци. Со други зборови, се одрекуваат од политичкиот или историски референт небаре ваквата референца едноставно претставува само-референца.. Одредени феминистички теории се дефинира експлицитно или имплицитно наспроти погрешниот вид на феминистки: оние што претпоставуваат дека феминизмот има референт во социјалниот или политичкиот свет, кои се премногу приврзани за емпириското, или за погрешниот вид на емпириско.
Да размислиме. Сексизмот: како машкото станува универзално, а женското поедино. Сега сексизмот и сличните поими се сфаќаат како нешто поедино кое ги спречува да навлезат во универзалното/универзитетот. Затоа ли исчезна сексистичкиот јазик, затоа што се поврзува со она што нѐ попречува, што нѐ спречува да генерираме нови концепти за светот?
Тоа е отворено прашање.
Но:
Доколку феминистките кои инсистираат на дискусија за сексизмот се погрешниот вид на феминистки, тогаш можеби треба да станеме погрешен вид на феминистки.
И:
Доколку почнеме со сексизмот, може ќе продолжиме на поинаков начин. Доколку се обидеме да објасниме како сексизмот се репродуцира, како шемите си ја задржуваат формата (сексизмот како „упоришна форма“) би можеле да создадеме различни видови на феминистичко знаење. Можеби од обидот да се објасни со што се соочуваме, ќе објасниме зошто нештата си ја заземаат истата форма. Можеби ќе создадеме алтернативи дури живееме со последиците од она што го именуваме. За сексизмот да стане почетна точка треба да се следи поинаква рута која ќе нѐ наврати на минатите феминистички патеки избледнети од недоволна употреба. Можеби за да нашето прашање и понатаму биде сексизмот треба да бидеме инвентивни, креативни, љубопитни, бестрашни и храбри. Можеби треба да размислуваме со рефлексите. Можеби треба да станеме феминистки што растураат.
Да се биде феминистка која растура е светски проект. Еве што научив од настанот: да се направи пример од сексизмот, да се изложи сексизмот, да се критикува, генерира нови феминистички знаења и разбирања. Учиме од она со што се соочуваме.
Сара Ахмед
преземено од: Feminist Killjoys
превод: Јулија Мицова